Manastir Gornjak
Zadužbina Kneza Lazara,nalazi se u GornjaÄkoj klisuri,iz XIV veka,manastirska slava Vavedenje  4 decembra.InaÄe manastir ne slavi vise Blagovesti slava Mitropolije „BlagoveÅ¡tenje“po odluci Vladike branicevskog,sad to slavi crkva u  Setonju.Odluka je nepravedna,jer teritorijalno, temelji manstira „Blagovestenje“ pripadaju opstini Zagubica
Manastir Gornjak
Manastir Trška crkva
pored regionalnog puta Žagubica -Petrovac,na pet kilometra od Žagubice.Datira iz XII veka,manastirska slava Mala Gospojina .
„TrÅ¡ka“ crkva
Crkva  u naselju Ribare
u Ribarskoj klisuri,na ušću  reke Osanice u reku Mlavu,na mestu zvanom „Å upljaja“,po predanju zadužbina knjeginje Milice , crkvena slava Djurdjevdan 6-og maja.
Prilaz
Crkva u naselju Žagubica
iz XIV veka,crkvena slava Sv.Trojica.
Crkva Sv.Trojice
Crkva u naselju Laznica,crkvena slava Djurđevdan 6.maja
Laznica
Crkva u naselju Osanica
Crkva u Osanici
iz XX veka,crkvena slava Sveti Ilija 02.avgust
Crkva u naselju Bliznak
crkvena slava Markovdan  08.maja
Bliznak
Crkva u naselju Krepoljin
iz XX veka,crkvena slava Sv.Stefan 15.avgusta
Krepoljin
.
.
.
Dopada mi se sve ovo..Vrela Homolja,manastiri i crkve na teritoriji Žagubicke opstine,obicaji..sve kroz sliku opazenu ostri okom
Crkva sv. Trojice u Žagubici je jedna od najlepsi crkvi u Srbiji..toliko skromna,cista,unutrasnjost bez nekog kica. dvoriste uredjeno,uvek mirise,al najlepse u junu kad procvetaju lipe..a za sve to dugujemo ocu Iliji,svim dobri ljudima koji pomazu,a posebno Milanu i naravno pravoslavnim vernicima..
OSANIÄŒKA CRKVA
Naselja Osanica, Ribare i Izvarica, pripadaju jednoj pravoslavnoj parohiji i donedavno su koristili crkvu Å upljaja, kao zajedniÄki duhovni dom, koja se nalazi u ataru naselja Ribare, na ušću OsaniÄke reke u Mlavu. Po legendi crkvu je posle kosovskog boja izgradila i darivala kneginja Milica, u znak zahvalnosti prema meÅ¡tanima ovih naselja, jer su je Äuvali i pomagali u hrani i odeći, za vreme dok je sa svojom porodicom i pratnjom boravila u manastiru Gornjak.
Na inicijativu meštana Osanice, 1939. godine, angažovani su majstori (crnotravci), koji su uz pomoć građana izgradili i ispekli 20.000 komada cigli, za potrebe izgradnje crkve. Kupljen je sadašnji plac na kome se crkva nalazi, od Jovana Radulovića, ali radovi su prekinuti zbog nastupajuće ratne opasnosti.
Aprila 1943. godine, u Osanici je stacionirana ll Äeta, ll bataljona, Srpskog dobrovoljaÄkog korpusa (Nedićevi dobrovoljci), pod komandom poruÄnika Jovana Kraguljca. Usled nepovoljne ratne situacije, nemogućnosti izrade planske dokumentacije, dopremanja potrebnog graÄ‘evinskog materijala, na inicijativu poruÄnika Jovana Kraguljca, formirana je radna grupa od meÅ¡tana, pripadnika jedinice dobrovoljaÄkog korpusa, i pristupilo izgradnji crkve. Po svojoj zamisli poruÄnik Jovan je izradio plan objekta i preuzeo na sebe nadzor i rukovoÄ‘enje izgradnjom. Krajem jula meseca iste godine, crkva je stavljena pod krov, bez zavrÅ¡nih radova. Skroman ikonostas izradio je Vladimir Dimitrijević, pripadnik dobrovoljaÄke jedinice, uz pomoć meÅ¡tanina Ivana S. BrduÅ¡ića. Predata je na korišćenje meÅ¡tanima Osanice, 02.08.1943. godine, (na Sv. Iliju, kome je i posvećena), organizovana je sveÄanost ispred crkve, uz prisustvo meÅ¡tana, pripadnika dobrovoljaÄke jedinice i ostalih gostiju.
Bilo je inicijativa osamdesetih i devedesetih godina proÅ¡log veka, da se crkva renovira i privede svojoj nameni ali su svi ti pokuÅ¡aji propali. 2006. godine, ponovo je pokrenuta ideja o izgradnji crkve, po planu i projektu i struÄnim nadzorom za izvoÄ‘enje radova i opet se stiglo do ponovnog zidanja i pokrivnja, a nedostatak finansijskih sredstava, onemogućilo je konaÄno izvoÄ‘enje zavrÅ¡nih radova i stavljanje objekta u funkciju za koji je i namenjen.
MANASTIR
Trška Crkva
Mnoge nedoumice, pretpostavke, napisane priÄe ili legende, niÅ¡ta pouzdano ne kazuju o manastiru TrÅ¡ka Crkva u opÅ¡tini Žagubica, zato Å¡to su mnogobrojna osvajanja i porobljavanja Homolja uzrokovala uniÅ¡tavanje materijalnih dokaza o nastanku i trajanje kroz vekove .Svakako da je jedan od glavnih uzroka nepoznanica i lutanja u spoznaji Äinjenica, ustaljena praksa da ISTORIJU piÅ¡u pobednici.
Mnogi pisani tragovi o Homolju upućuju nas na postojanje naselja GOSPOÄINCI u srednjem veku i TRŽNOG CENTRA , pored sadaÅ¡njeg manastira TrÅ¡ka Crkva, toponim TRG, kao i severoistoÄnog brežuljka CARINA.TakoÄ‘e opisuje se vreme ruÅ¡enja i obnavljanja TrÅ¡ke Crkve, a samo se nagaÄ‘a i pretpostavlja ko je ruÅ¡io i obnavljao bez kvalitetne analize pisanih tragova i logiÄne analize mogućih deÅ¡avanja u tom periodu.
Istraživanje arheologa 1981. godine rasvetlilo je delove istorije manastira i poneÅ¡to Å¡to je vezano za njegovu istoriju ali je svakako ostavilo senku na celokupan rad i postupak koji baÅ¡ ne ide u prilog ni struÄnjacima ni crkvenoj hijerarhijskoj strukturi. Zapravo, kad su uzorkovali malter iz temelja manastira, za koji je utvrÄ‘eno da je iz IX veka, radovi su prekinuti i delimiÄno su objavljeni. Uzgred budi reÄeno prekinuto je istraživnje starosti objekta kao i nekih grobova koji asociraju na to da su u njima sahranjene znamenite liÄnosti iz naÅ¡e istorije, iz srednjeg veka.
TakoÄ‘e nisu dovoljno istraženi i isÄitani natpisi i crteži na kamenim blokovima koji su uzidani prilikom obnavljanja objekta, a pokupljeni su iz poruÅ¡enih delova manastira i oÅ¡tećenih grobova u porti.
UvrÄ‘eno je da su objekat obnovili braća kraljevi Dragutin i Milutin u XIII veku (1275), postoji natpis u kamenu o obnovi manastira 1382/3. godine, ali ne zna se ko ga je obnovio. Može samo da se pretpostavi, obzirom da je u to vreme (1378-81), knez Lazar gradio manastir Gornjak kao pribežiÅ¡te za svoju porodicu, oÄekujući mogući poraz na Kosovu u sukobu s Turcima. Zapisana je obnova manastira 1429/30. godine bez zapisa o darodavcu ali nisu dovoljno analizirani tadaÅ¡nji odnosi izmeÄ‘u vladarskih porodica Lazarevića i Brankovića.
Sukob oko prestola posebno se rasplamsao izmeÄ‘u despota Stefana Lazarevića (sina kneza Lazara) i ÄurÄ‘a Brankovića (kasnije despota, sina Vuka Brankovića), u vreme 1402. godine, kada je u bici kod Angore tatarski emir Tamerlan porazio i zarobio Bajazita.Posebno je za istoriju sukoba znaÄajna bitka pored sela Tripolje kod GraÄanice na Kosovu u kojoj su protiv despota Stefana Lazarevića uÄestvovali združeni Turci i ÄuraÄ‘ Branković. ÄuraÄ‘ je Stefanu i Oliveri Lazarević bio sestrić od Lazareve kćeri Mare. Uz Stefanovo posredovanje Tamerlan je 1403. godine oslobodio gospoÄ‘u Oliveru Lazarević (Lazarevu kći), Bajazitovu haremsku ženu i tad su joj vraćeni posedi koji su joj dati u miraz kad je poslata u harem 1490. godne, a to su BraniÄevo, Golubac i posedi kod Negotina. Olivera je bila izuzetno privržena bratu Stefanu i pomagala mu je u rukovoÄ‘enju savetima, gradnji zadužbina i posredovanjem kod drugih vladara. U to vreme ÄuraÄ‘ Branković je proganjao svoju tetku Oliveru i ujaka Stefana i svakako nije mogao da utiÄe na korišćenje poseda koji su bili Oliverin miraz, a samim tim i na posede u tadaÅ¡njem ’Omolju, danaÅ¡njem Homolju. U prilog tome da se zakljuÄiti da je gradnju Smederevske tvrÄ‘ave ÄuraÄ‘ Branković zapoÄeo 1428. godine, sa svojom tadaÅ¡njom ženom u narodu poznata kao „prokleta Jerina“, tek posle smrti trovanjem, despota Stefana Lazarevića 1427. godine.Može da se posumnja da je tad (već despot) ÄuraÄ‘ Branković, poruÅ¡io Stefanovu zadužbinu manastir BlagoveÅ¡tenje na ulazu u GornjaÄku klisuru, mitropoliju u gradu Ždrelo i TrÅ¡ku crkvu u kojoj se skrivala Olivera njegova tetka. Zapisi na kamenim blokovima uzidanim prilikom obnove TrÅ¡ke crkve 1429/30. jasno ukazuju na sumnju,da je obnovu crkve izvrÅ¡ila gospoÄ‘a Olivera (Lazarević), da je tad obnarodovana njena lažna smrt i pomen na nju, normalno uz „lažni blagoslov“ despota ÄurÄ‘a, da bi joj se zavarao trag i prestane progon. Nije nemoguće da je ona kasnije stvarno tu i sahranjena, a da su je monasi pre i posle smrti krili u Homolju. Pretpostavka koja se zasniva na natpisu:“ „U ime Oca i Sina i Svetoga Duha. U dane blagoÄastivog despota ÄurÄ‘a leta 6938 (1429/30) i pokojne gospoÄ‘e Olivere ovu pripratu sagradiÅ¡e željom protopopa Kuzme. Bog da ih prosti Amin.“ Kome „BOG DA IH PROSTI“? ÄuraÄ‘ je tad bio živ! Drugo, pominje se u pretpostavkama neka druga gospoÄ‘a Olivera, kao moguća prva žena despota ÄurÄ‘a Brankovića? Da li bi „prokleta Jerina“ dozvolila da se ona pomene i sahrani u porti tadaÅ¡nje TrÅ¡ke crkve, i to joÅ¡ uz blagoslov despota ÄurÄ‘a bude zapisana u kamene blokove, ako je već zabeleženo u istoriji njena hirovitost i rukovoÄ‘enje nad samim despotom, njenim mužem. JoÅ¡ jedan dokaz koji asocira na prisustvo Olivere Lazarević u Homolju jeste i prethodni naziv naselja GOSPOÄINCI, koje je zabeleženo u kartama srednjeg veka, na mestu gde se danas nalazi manastir TrÅ¡ka Crkva, a u to vreme malo je njih imalo pravo da se zovu GOSPODA. OÄigedno je da su u tom naselju u to vreme, boravili neki iz redova zvanih GOSPODA ili „GOSPOÄA“. Toponim CARINA, zapravo brežuljak koji se nalazi severoistoÄno od manastira, potvrÄ‘uje opisane granice miraza kojim je gospoÄ‘a Olivera raspolagala po povratku u Srbiju. U nizu dokaza da despot ÄuraÄ‘ Branković nije ima kontrolu na prostoru srednje Mlave (Ždrelo) i Homolja za vreme života despota Stefana Lazarevića i sestre mu Olivere Lazarević, jesu grob Stefana Kuveta, sina Vuka Kuveta i grob Teodore supruge Ilije Deslislagića, obe u to vreme veoma moćne porodice koje su direktno bile privržene despotu Stefanu Lazareviću i gospoÄ‘i Oliveri. Njihovi grobovi se nalaze u maloj crkvi mitropolije u gradu Ždrelo, a sam Vuk Kuvet pominje se kao VELIKI ÄŒELNIK despota Stefana Lazarevića već 1402 godine. Može da se poveruje, da je posle nasilne smrti despota Stefana Lazarevića 1427 godine,despot ÄuraÄ‘ Branković poruÅ¡io mitropoliju u Ždrelu, manastir BlagoveÅ¡tenje na ulazu u GornjaÄku klisuru, TrÅ¡ku crkvu a kamen od ruÅ¡evina iz Gornjaka iskoristio za gradnju tvrÄ‘ave u Smederevu.
03.12.2013.
Dragiša Bogdanović,
Izvarica